İkinci Korea Səfərindən Birinci və Axırıncı Yazı

Neçə gündür Koreayadaydım. Daha doğrusu yarı aeroportlarda, yarı Koreayada. Bu ikinci səfərimdir Koreyaya. Bu səfər ancaq Seul və Seul ətrafında oldum. Bahalı şəhərdir və heç sevmədiyim yeməkləri var. Neçə gündür dəniz məhsulları yeyirəm, bir dəfə dana ətindən kabab yeyəsi olduq, onu da onlar çiy yeyirlər, mənim isə bişirməyə həvəsim olmadı deyə yeyə bilmədim. Ümumiyyətlə, yeməklərinə alışmaq üçün mənə xeyli vaxt lazımdır. Bircə dənə supları vardı, hansısa meyvədən bişirmişdilər, o yaxşı idi. Ondan başqa, təsəvvür edin ki, yeyiləsi ən yaxşı şey sushi və böyük xərçəngin ayaqları idi (xərçəngin ayaqlarını kəsməyin dərdi olmasa, yemək o qədər də çətin deyilmiş).

Kanada, Avstraliya, Ekvador, Peru, Kolumbiya, Slovakia, Xorvatiya, BƏƏ, Səudiyyə Ərəbistanı, Böyük Britaniya, Filippin, Sinqapur, İndoneziya yadımda qalan iştirakçı ölkələrdir. Təcrübələri paylaşmaq çox gözəl idi. Elə ölkələr var idi ki, ildə 60 minə qədər maşın satırdılar. Onların Marketinq strukturları, ümumiyyətlə şirkət strukturları və.s çox maraqlı idi. PR ilə əlaqəli görüş olduğuna görə, söhbətlər də təlim vaxtı ondan olurdu, ancaq ümumiyyətlə hər şeydən danışırdıq. Hyundai Motor Company-nin PR Team-i ilə söhbətlər çox maraqlıdır. Bir nəfər var idi ki aralarında işi bütün gün oturub jurnalistlərin suallarına cavab vermək idi. Bir də maraqlı olan nədir? Bunlar “quş buraxmamalı” olduqlarına görə, şirkətin planları və fəaliyyətləri haqqında bir dənə də olsun, nəinki jurnalistlərə, heç bizə də onlara deyiləndən artıq heç nə demirdirlər. Məsələn: Rəhbərlik bunlara deyib ki, mediyaya deyin ki, Genesis premium marka kimi ortaya çıxmayacaq. Mən bunu soruşduqda “yox qətiyyən” dedi. İndi mən də, “yox qətiyyən” deməliyəm, çünki HMC-nin Azərbaycandakı üzlərindənəm. Təlimdə o boyda söz deyilib bizə, desəm ki, bilmək olmaz bəlkə də Genesis premium marka oldu, elə ilk andan bır sıfır geri düşmüş olaramJ. Chaz Lee (HMC Overseas Marketing Director) ilə söhbət isə hər halda bütün səfər içərisində ən faydalı hissə idi mənim üçün. Chaz Lee, ilə Xorvatiyada tanış olmuşduq, bir saata qədər maraqlı söhbətimiz alınmışdı. İndi uzun olmadı, amma adam o qədər dərindən girib ki işin içinə, dediyi hər sözdə nəsə axtarıb tapmaq olur. Karizması və idarəetmə qabiliyyəti çox yüksəkdir.

Səfərin ümumiyyətlə ən maraqlı hissəsi isə, Namyang R&D Center-i gəzməyimiz oldu. Təsəvvür edin, mənim kimi avtomobillər və avtomobil sektoru ilə bu qədər maraqlanan adam üçün ora getmək nə demək idi. İnanılmaz gözəl idi. Hər tərəfdə kamuflajlı maşınlar, test maşınları, pilot zavod, mühərrik inkişafı və istehsalı, sürət pistləri, müxtəlif yol testləri, FCEV development center. Yeni Sonatanı, Yeni Tucsonu, Yeni Optimanı, Kia-nın B sinfində bazara çıxaracağı yeni modeli (Heç bəlkə də KIAlının bundan xəbəri yoxdur, muştuluq məndən) gördüm. Yeni Sonata hər halda, gələn ilin ən böyük səs-küyünə səbəb olacaq avtomobil dünyasında. Yeni Tucson isə, sinfində artıq əməlli başlı rəqabət hazır maşındır (Həmçinin eyni platfromda hazırlanan Sportage). FCEV Tucson sürdüm, Genesis Coupe sürdüm (205 sürət ilə), EQUUS sürdüm, bunların hərəsinin öz yeri var idi, sadəcə maşın testi deyildi.

Zavodda isə maraqlı olan eyni anda Sonata ve Grandeur-un bir istehsal xəttində yığılması oldu. Sən demə, burada eyni anda 4 fərqli model bir xəttdən yığıla bilirmiş ki, bu da dünyada 2-3 zavodda mümkündür sadəcə.

Nəysə, səfər başdan ayağa yaxşı keçdi. İndi də Dubai aeroportundayam. Eve çatmaq üçün burnumun ucu göynəyir.

Son 2 gündə yaşadıqlarımı Allah bir də yaşatmasın. Amin!

Çevir Tatı, Vur Tatı

Bu yazının adını bəlkə də, “Marketinqin Başına Oyun Açmaq” kimi də qoymaq olardı.

MAK-da Vüsal Qəmbərovun və Kərim Məmmədovun yazıları yayımlandı. Kərim Balanced Scorecard haqqında teorik, Vüsal isə onun teoriyasını əsas alaraq praktik yazı yazıb. Əvvəlcədən hər ikisinə bir ay kimi uzun vaxt ayıraraq yazı yazdıqları üçün təşəkkür edirəm və keçirəm öz fikirlərimi yazmağa və onların yazılarının tənqidinə. Daha doğrusu, Kərimin teoriyası ilə işim yoxdur, Kərim çox qəşəng dildə BSC-ni izah etmişdi ki, hamı oxuyub başa düşsün. Hamı başa düşməyinə düşdü, amma Vüsal-ın praktik örnəyi o qədər mövzudan uzaq idi ki, adama elə gəlirdi ki, həmin teoriyanın ardı deyil, başqa bir fikirlər toplusudur.

BSC haqqında mən yazmayacam, Kərim zatən qəşəng izah edib. Oradakı dörd əsası da özünüz oxuyun, görün Marketinq və Satış departamentlərinin bir birini qırması ümumiyyətlə bu mövzunun içərisinə necə yerləşdirilə bilər. O yazını tam oxuduqdan sonra bunu istəsəniz oxuyarsınız.

Vüsal yazısından anlaşılır ki, əgər bu Marketinq və Satışı bir departamentə birləşdirməsək, onda bu iki departament arasında uyumsuzluq əmələ gələcək, hər departament fərqli istiqamətlərə meyl edəcək, uzun dönəmli hədəflərlə qısa dönəmli hədəflər üst-üstə düşməyəcək, bunun nəticsində həm qarşıya qoyulan məqsədlərə çatmaqda problemlər çıxacaq, həm uğursuzluqlar olacaq, həm də xərc artmış olacaq. Ona gör də, gətirib “case”də Satış və Marketinqi Kommersiya Departamentinin altında birləşdirib və bir il sonra camaatın gözü açılıb ki, “bəs nə yaxşı belə oldu, yoxsa batmışdıq”.

Marketinq və Satışın teoriyada və ya kitablarda “nə olduğu” aydındır və uzun illərdir bunun çərçivələri yazılır. Burada müzakirəyə açıq yer yoxdur və bəzən ifadə olunduğu kimi “ucu açıq və hələ də müzakirə olunan” yer deyil. Müzakirə edənlər sırf “guru”laşmaq adına edirlər bunu və zaman və kəlimə israfından başqa da bir şey də deyil.

O ki qaldı sadə dildə desək şirkətlər içərisində funksionallığa və ya departamentlərin təlimatlarına, burada işin içərisinə girir MANAGEMENT. Yəni şirkətin aid olduğu sektor, şirkətin profili, şirkətin təşkilati sxemi, şirkətin fokusu, şirkətin idarəetmə fəlsəfəsi və.s kimi xeyli faktor var ki, bu iki anlayışın şirkət içərisində yerinin müəyyənləşməsinə səbəb olur.

BSC əslində ölçmək deyil, idarə etmək ilə əlaqəli anlayışdır (Səhv etmirəmsə Kərim də yazmışdı bunu). Deməli elə əsas olan da idarəetmədir, həmin teoriyaya görə. Şirkətlərin idarə olunmasında əgər Vüsal başdan desə idi ki, “kiçik ölçülü şirkətlərdə və ya satış əsaslı şirkətlərdə....” o vaxt bəlkə də haqlı olardı. Amma, ümumiləşdirərək “Satış və Marketinq bir-birini qırır və eyni hədəfə yönələ bilmirlər” deməsi sırf məni bu yazını yazmağa məcbur etmək üçündür. Üstəlik, kiçik və orta şirkətlərdə də, Vüsalın yazdığına bənzər hadisə eşitməmişəm mən. Kommersiya və ya Biznesin İnkişafı departamenti olan şirkətlər də var ki, bunların tərkibinə bəzən Satış və Marketinq daxildir, bəzən Marketinq daxildir, amma Satış deyil. Yenə deyirəm, tamamən şirkətin profili ilə əlaqəli hadisədir.

Nəinki Satış və Marketinq, hətta İR, Finans, Logistika, İT və Mühafizə də daxil olmaqla bir şirkətdə bütün departament və ya funksialar eyni istiqamətə yönləndirilməlidir ki, əgər bu belə deyilsə deməli günah bu sistemi idarə edə bilməyən idarəçilərdədir. Case yazarkən qlobal şirkətlərdən “case”yazası olsaq görərik bunu. “Qlobal şirkətlər” demişkən, ağlıma gəldi böyük şirkətlər, qlobal şirkətlərdə “Marketing Vise-President”, “CMO”, “Marketing General Manager” və.s kimi vəzifə adlarını da, xatırlatmaqda fayda görürəm ki, Marketinq sadəcə satmaqla bağlı deyil, eyni zamanda istehsalla bağlıdır və müştəri məmnuniyyəti ilə bağlıdır (BSC-də 4 prinsipdən biri).

Yazı çox uzun oldu, amma bir iki əlavələr də var. Əgər şirkət daxilində bəzi hallarda və ya iclaslarda Satış ilə Marketing arasında mübahisıə və ya fikir ayrılığı çıxırsa, burda “ayrılıq” var demək deyil, bir məqsədə doğru hansı yolla getmək müzakirəsi var deməkdir, o isə iclasda detallı analiz edildikdən sonra istişarə qərarı ilə yekunlaşdırılır. Heç bir şirkətdə, nə satış, nə də marketinq ümumi həflər xaricində iş görə bilməz, o vaxta qədər ki, orada sistem var və o şirkət işləyir. Ona görə də, məncə insanların beynini qatmaq və var olan Amerikanı yenidən kəşv etməyə çalışaraq vaxt itirmək lazım deyil.

Bu yazı incimək və ya qərəz aparmaq üçün yazılmayıb, amma hər cür müzakirəyə açıqdır.

Amerikan Tərzi Reklamlara Keçək mi?

Mən bura gələndən “Sən onu eləsən, millət başa düşməyəcək.”, “Rüstəm camaat kütdür, çatmayacaq ona belə şeylər” və.s kimi ifadələr eşidirəm. Eyni zamanda da onların fikirlərinə dəstək verən mahiyyətdə hadisələr eşidirəm və ya şahidi oluram.

Keçən günlərdə də digər avtomobil markalarının nümayəndələri ilə oturmuşduq. Nissanda baş verən hadisə xeyli güldürdü bizi. Yəqin hamınız xatırlayırsınız X-Trail-in texnologiyaları vurğulayan reklamını. Təkərlərdən əcaib şeylər çıxırdı, sensorlar yolu izləyirdi falan filan. Son günlərə qədər gedən reklamdır. Deməli dayının biri gəlib ki, qardaş bəs mən bir aydır bu maşını almışam, amma hansı düyməni basanda o şeylər təkərdən çıxır bilmirəm, bunu mənə göstərinJ))) Dayı yazıq nə bilsin ki, hansısa ağıllı bunu guya həmin texnologiyaların nə işə yaradığını göstərmək üçün çəkibJ

Yuxarıdakı fikirlərlə qətiyyən razı deyiləm ki, insanlara verilən mesaj çatmır. Ola bilsin ki, bəzi şeylər çatmır, amma çox az adama çatmır. Sən adam kimi, təmiz və səliqəli şəkildə mesaj göndərsən, alıcı da yaxşı başa düşər. Arada 1-2 nəfər çıxar ki, anlamaz, ama o da olsun. Bizim burda demək olar bütün şirkətlər, daha çox az söz ilə bütün mənanı vermməyə çalışırlar. Biraz Avropa sayağı reklamlara üstünlük verirlər. “Soft sell” bizim burada da istifadə olunur. Amerikanların “hard sell” prinsipi isə heç istifadə olunmur demək olar ki. İndi burada bir ziddiyyət çıxır ortaya; madəm “insanların səviyyəsi və anlama qabiliyyətləri aşağıdır” deyirsənsə, onda niyə çıxıb Amerikanlar kimi hər şeyi açıq-açıq demirsən. Məsələn, niyə “AĞDAĞ-Hamı sağlam qalacaq” demək yerinə, çıxıb demirsən ki, “bundan istifadə edilən evlərdə nəfəs alma daha yaxşı olur, buna görə də xüsusən də həssas insanlarda nəfəsdaralması və.s kimi problemlər olmur və ya ümumiyyətlə bu havanın təmiz qalmasına səbəb olur”.

İçi də mən qarışıq, mənə elə gəlir ki, hazırda bazarda olan bütün marketinq adamları biraz daha bunun üstünə getsələr yaxşı olacaq. Bizim burada heç bir şirkətin reklamlarında belə bir iz görməmişəm, bəlkə də diqqətimdən yayınıb, amma lazımdır. Keçən aylarda Chrysler bankrot olanda “We Are Building a New Car Company” reklamları eləmişdi. Uzun-uzun da izahatı var idi. Bizdə isə, jurnalda maşın reklamı veririk, amma az qala at gücünü də yazmırıq yanına ki, kimdir oxuyan, kimdir anlayan. Bəlkə də mən səhv fikirləşirəm. Fikirləri öyrənmək xoş olardı.

Onsuz da yaradıcı işlər çox da çıxara bilmirik ortaya, heç olmasa çıxaq nə demək istədiyimizi adam kimi deyək.

VOLVO Haqqında və ya Sonu Naməlum Marka

Keçən günlərin birində Aygün məndən Volvo haqqında yazmağımı istədi. Ona görə istəmədi ki, Volvo onun üçün çox maraqlı markadır və ya hansısa modeli onun dəhşət xoşuna gəlir. Ona görə istədi ki, məndən Volvo haqqında fikrimi soruşdu. “Əla maşındır” dedim. “Bəs onda niyə....?” Ona görə ki, positioning o qədər güclü oldu ki, çərçivə kimi sardı markanın kənarını və getdikcə böyüyən bazarda daraldı Volvonun yeri.

“Avtomobili insanlar sürür, insanlar istifadə edir, deməli onda ən vacib məqam təhlükəsizlik olmalıdır”-bu sözlər Volvo-nun bugünə kimi əsas bayrağı olub. Marka, avtomobil sənayesində laminasiyalı şüşələr, yuxarı stop və.s kimi xırda görsənən təhlükəsizlik sistemləri daxil olmaqla bir sıra həyat qurtaran texnologiyaların patent haqqına sahibdir. Mən, burada daha çox sistemin adını yazmayacam, məqsədim Volvo-nun yaxşı maşın olmağını yazmaq deyil. Onun, Mercedes-Benz-dən sonra dünyanın ən uzunmüddətli və dayanıqlı maşını olmasını yazmayacam.

Dünyanın ən təhlükəsiz avtomobili dedikdə ağla təbii ki, Volvo gəlir. Demək olar ki, 90-cı illərin sonuna kimi (hərçənd tarixlərində 85-ci illərə kimi deyilir, ama 90-ın axırına qədər əminliklə bunu demək olar) dizayn Volvu üçün əhəmiyyətsiz oldu. İngilislərin Box Shape dedikləri, qutu formalı dünyanın ən təhlükəsiz avtomobilləri əsasən Avropada və Amerikanın bəzi ştatlarında sevildi. Sonradan sırf bu təhlükəsizlik sistemlərinə görə Rusiya bazarında da boy göstərməyə başladı. Soyuq, buzlu Rusiyada bu əhəmiyyətli fakt idi. Ancaq, varlı Ruslar üçün ən əsas olan təhlükəsizliyi də özündə birləşdirən lüks avtomobillər idi, onlar isə BMW, Mercedes, Audi və Lexus kimi markalar idi.

Texnologiyalar inkişaf etdikcə, Volvo-dan başqa markaların da təhlükəsizlik sistemləri inkişaf etdi. EuroNCAP kimi beynəlxalq səviyyədə təhlükəsizliyin standardlarını müəyyənləşdirən təşkilatlar Volvo üçün xüsusi + vermədilər, beləliklə həm Volvo tarixinin ən töəhlükəsiz avtomobili XC 60 da, Mercedesin GLK-sı da 5 ulduz aldı. NHTSA isə ilk dəfə ən təhlükəsiz maşınlar siyahısına Volvo-nun heçbir modelinin adını salmadıqda, Volvo Amerika bazarında zərbə yedi. Əlbəttə, indi Volvo az qala bütün modelləri ilə ən təhlükəsiz avtomobillər siyahısına daxildir. Amma, Subaru-da bunu deyir. Bütün modelləri 5 ulduz alıb.

Nəticə? Premium Volvo müvafiq Audi, Mercedes və BMW modelləri ilə demək olar ki, eyni qiymətə satılır. Azərbaycanda rəsmi qiymətlər etibarı ilə də demək olar belədir. Amma, Volvo özünü təhlükəsizlik müvqeləndirməsi ilə elə sıxdı ki, o artıq niş olmaq üzrədir. Tək təhlükəsizlik kifayət etmədi. Artıq, rəqiblər həm təhlükəsizdirlər, həm rahat, həm idman üslublu, həm prestijli və.s və.s Volvo isə, dünyanın ən təhlükəsiz maşınıdır,“yaxşı maşındır”, amma rəqiblərindan çox geridədir. Çox yüksək texnologiyalara malik Volvo, əgər 80-ci illərdən heç olmasa başlasa idi genişlənməyə, indi daha yaxşı vəziyyətdə olardı.

İndi ağla sual gəlir; dəyərmi Volvo kimi çox qalın mövqeləndirmə çəpəri çəkib, onu da genişlətməyi heç düşünməməyə? Məncə yox!