Radyo dalğalarında HYUNDAI ilə əlaqəli dörd fərqli reklam yayımlanırdı. Biz də onu müzakirə edirdik. Bizimkilərdən biri bir vaxtlar hər tərəfdə şadlıq saraylarının reklamları olduğunu, indi isə hər tərəfdə maşın reklamı olduğunu dedi. Orda ağlıma gəldi ki, düz deyir. Bugün də çıxmışdım şəhərə, iş ilə əlaqəli. Baxdım doğurdan da dəhşətdir. Radyo dalğalarında HYUNDAI, Toyota, Honda, Nissan, Subaru və.s reklamları gedir. Bundan əlavə, şəhərdəki billboardların az qala yarısı maşın şəkilləri və ya maşınlara aid olan hansısa kampaniyanın dizaynlarıdır. Burdan da keçdi, körpülər! Subaru körpüyə bir reklam asdıqdan sonra, biz başladıq “körpü hərəkatına”. Sonra, Nissan və Toyota başladı. İndi hansı körpünün altından keçirsən qabağına HYUNDAI çıxır, hansının üstündən düşürsən Toyota çıxır, yanından keçirsən Nissan baxır.
Bir də o var ki, ortada ürək açan reklam işi hazırda yoxdur. DNS-in işindən başqa. 3x4 billboardlar isə şəhərin olmayan görüntüsünü də lap pis günə salır.
Kriz elə günə salıb ki maşın bazarını, hamı çıxıb çöllərə, dırmaşıb divarlara, sallaşıb körpülərə.
Hamımız çox xoşlayırıq tənqidi. Öz işlərimizə də baxsaq əslində heç də ürək açan şeylər olmur ortada. Özü də istisnasız. İndi mənim ətrafımdakılardan kimsə qalxıb deməsin ki, qardaş mən tənqid etmirəm və ya edirəmsə də dilimə görə dilçəyim də var. Tənqid edənik hamımız.
Əlbəttə lazımdır, ancaq biraz daha mülayim və biraz daha realist. Yox, mənim xoşuma gəlmir deyib baltalamaq olmaz. Outdoor reklamları da bir ara həm MAK.az forumda, həm də öz aramızda tənqid atəşinə tutmuşduq.
Bugünlərdə şəhərimizdə DNS Computers (xahiş edirəm şərhlərdə DNS-in adını filan tənqid etməyək, bu yazı tənqidsiz olsun) şirkətinə aid billboardlar peyda oldu. Əla! Xoşuma gəldi. Mən indi niyə yaxşıdır, nəsi xoşuma gəldi yazmaq istəmirəm uzun-uzadı. Ancaq, DNS Computers Marketing şöbəsini və işin kreatif tərəfini həll edən Creative Shamans Bureau-nu təbrik edirəm. İnşallah bundan da yaxşı işləriniz çıxsın ortaya.
Əslində 2-ci uzun yazı yazmaq fikrim yox idi avtomobil sektoru haqqında. Xüsusən də, Amerikan avto sektoru haqqında. Bir əvvəlki yazı da elə bunlar haqqında idi. Ancaq, bu yazının üzdən görüntüsü GM haqqında olsa da, əslində yazının məğzi çox daha fərqli və çox daha maraqlıdır. Şəxsən mənim özüm bu yazını təkrar təkrar oxuyacam. Çünki, Marketingin nə qədər əhəmiyyətli olduğu təkrar çıxır ortaya. Departamentdən bəhs etmirəm, funksiyadan bəhs edirəm.
New York Times-da əla məqalə çıxdı. Mənim bu yazım elə o yazını tərcüməsidir demək olar ki, ancaq özümün də əlavələrimlə əlbəttə.
Rick Wagonercongressdə çıxışında “Bizim bu günə düşməyimizin səbəbi nə model xəttimiz, nə uzun müddətli strategiyamız, nə də biznes planımız deyil” deyib. Demək istəyir ki, krizdir günahkar. Amerikanın 100 illik tarixinə damğasını vurmuş, bugünə qədər 445 milyondan çox maşın satan GM-in son 30 ilinə damğasını vuran adamın dedikləri nə qədər inadırıcıdır? Wagonerə görə GM bugünə qədər 3 böyük səhv edib: həmkarlar ittifaqları ilə böyük məbləğli müqavilələrə imza atıb, kiçik avtomobil isethsalına lazımı qədər investisiya qoymayıb və zavodlarını bir növ maşın istehsalından çox növ maşın istehsalına keçirə bilməyib. NYT qəzeti isə (Micheline Maynard) ən böyük səhvin şirkət daxilində innovasiya tələb edənlər ilə gəlir güdən finansçılar arasında balansı saxlaya bilməmək olduğunu yazır.
GM 1980-ci illərdə Saturn kimi kiçik maşın istehsal edən markaya, 90-ci illərdə isə EV1 elektrikli maşın layihəsinə milyon dollarlar ayırıb, ancaq sonradan o pullar başqa yerə lazım olduğu üçün və ya bu layihələr çox da karlı görsənmədiyi üçün EV1 tamam dayandırılıb, Saturn isə hələ də marka ola bilməyib.
Casesa Shapiro Group-un qocaman analisti John Casesa “1960-cı illərə kimi innovasiya GM-in DNA-sı idi” deyir. Bəs indi? Əla! Dövlət dəstəyi!
GM sən demə 1970-ci illərdə hibrid layihəsinə başlayıbmış və bunun ardınca da 1990-ci ildə EV1 layihəsi də ortaya atılıb. Ancaq, yenə də finanscılar puldan başqa heç nə fikirləşə bilmətib. Beləcə Toyota 600 000 Prius satıb, GM-in Chevrolet Volt-u isə hələ 2010-cu ildə satışa çıxacaq, o da kim bilir necə olacaq.
“Biz hibridlərdə gecikdik” deyir George M. C. Fisher, GM idarə heyəti üzvlərindən biri. “Niyə gecikdik? Çünki, biz biznes qəararlarını marketing qərarlarının əksinə verdik. Bu böyük səhv idi, tarixi nöqte-i nəzərdən”
GM kiçik avtomobil istehsal edə bilmədi, bunun üçün Daewoo-nu aldı, ancaq nə Toyota Yaris, nə Honda Fit istehsal edə bilmədi. Uduzdu!
GM-in məşhur idarəçisi Alfred Sloan “hər istəyə, hər məqsədə uyğun avtomobil istehsal etmək” deyirdi, ona görə də sayısını qarışdırdığımız qədər modellə çıxırdı bazara. Uzun illər bu işlərinə də yarayıb. Ancaq, son dövrlər bu belə deyil. Əsində mənə şəxsən çox maraqlıdır 1996-cı ildən sonra niyə GM ayılmadı yuxudan?
İKİNCİ HİSSƏ
Uzun illər dünyanın ən böyük istehsalçısı olan GM (əvvəlki yazıda qeyd etmişdim bəzi məqamları) artıq yerini Toyota-ya verdi. Hərçənd, keçən il bunu qəbul etmədi, ancaq Toyota Avropanın başqanı (adını tapa bilmədim) Rusiya-nın Avto Revyu avtomobil jurnalına verdiyi musahibəsində “GM-in nə dediyi bizim üçün heç əhəmiyyətli deyil və biz heç bu barədə fikirləşmirik də” dedi. Toyota öz işinə baxır.
Toyota öz işinə baxır çünki, GM 1990-cı ildə Saturn üçün 5 il heç bir yeni model istehsal etməyəndə Toyota hibrid fikirləşirdi, çünki GM 1999-cu ildə EV1 layihəsini “bahalı”deyib təxirə salanda Toyota artıq Priusu fikirləşmişdi. Bunlar GM-un innovasiya düşməni olmasına isbat üçün bəs deyilmiş kimi, bir də minivan söhbətini oxudum qəzetdə. Sən demə Chrysler-ə 1980-ci illərdə milyard dollarlar qazandıran minivan tipli maşınlar GM-in planında illər əvvəl olubmuş, ancaq GM-in tamamilə finansçılardan ibarət olan idarə heyəti “Why would people need minivans if they had station wagons?” (Station wagonlar olan yerdə minivanlar nəyə lazımdır ki?) deyərək bunu təxirə salıblar. Sonradan GM chrysler-in ardından getdi və nəhayət heç bir uğur qazanmadan istehsalı dayandırdı, bəli artıq GM minivan istehsal etmir.
Birinci hissədə adını çəkdiyim qocaman analist Casesa GM-un innovasiyadan uzaqlaşıb, tamamilə finans üstündə hərəkət edən və bütün layihələrə ancaq hissədarların pul qazanması gözü ilə baxan bir şirkət halına gəlməsini idarə heyətinin finansçılardan ibarət olması ilə əlaqələndirir.
Wagoner Congress-də “Biz dünyaya göstərməliyik ki, biz 100 illik şirkətik və hələ bundan sonra da 100 il gedəsi yolumuz var” deyib. Necə? Bundan sonra hibrod mühərrik istehsalına milyard dollar xərcləsən də (o da tapsan) sən Toyota və Honda ola bilməyəcəksən, çünki artıq insanların gözündə hibrid deyəndə Toyota, yanacğa qənaət deyəndə Honda logosu peyda olur. Kiçik maşınlar istehsal edəcəksən? Toyota, Hyundai, Honda, VW, Mazda və.s Axı necə mübarizə aparacaqsan bunlarla? GM Congressdə pulu hara xərcləyəcəyini deyib və əzah edim ki, Chevrolet, GMC, Buick və Cadillac-dan başqa bütün markaları ya satacaq, ya da məhv edəcək. Etsin! Kimdir Pontiac-ı alan? Suzuki kimi markadakı payını zorla 250 milyon dollara satdı GM.
Bu yazını oxuyandan sonra mənə biraz daha aydın oldu ki, niyə şirkətlərdə (xüsusən də birbaşa istehlakçı üçün istehsal edən şirkətlərdə) Marketinq bu qədər əhəmiyyətlidir.
“Dünyadakı finans krizinin (indi adını dəyişmək lazımdır artıq bunun) təsiri ən çox avtomobil sektorunda hiss edilir” desəm bəlkə də yanılmaram. Bunun səbəbi əslində çox sadədir, avtomobil sektoruna yağış və külək də təsir edir, nəinki finas krizi. Təbii ki, bunun daha elmi və tutarlı əasaları var, ancaq mənim yazımın məqsədi səbəblər deyil, səbəblərin doğurduğu nəticələr və bundan sonrası haqqında xırda fikirləri müzakirə etməkdir.
Dünən Detroitin 3 böyük şirkəti Senatda bu məşhur “bailout” üçün müzakirələrə başladılar. “Bailout”un təsdiqlənməsi Amerikan avtomobil istehsalçıları üçün milyard dollarların verilməsi deməkdir. Maraqlı cəhət odur ki, bir araşdırma nəticələrinə görə Amerikanların 60%-i buna qarşıdır. Heç Senatda da hamı bunun lehinə deyil, lehinə olsa qərar çoxdan çıxmışdı. Bunu lehinə çevirmək və insanları inandırmaq üçün isə CEO-lar yola HYBRID avtomobillərlə çıxdılar. Bu CEO-lar üçün ayrılmış xüsusi təyyarələr var, bilirsiniz. Bir müddət əvvəl paytaxta her CEO-nun ayrı təyyarə ilə gedəcəyi danışılırdı. Hətta, “niyə 3-ü bir təyyarə ilə getmir?” deyilirdi. Ancaq, CEO-lar (Wagoner, Nardelli, Mulaly) öz istehsalları olan hybrid mühərrikli avtomobillərlə getdilər. GM Volt mule modelini Cruze gövdəsi altına saldı və CEO-sunu elə yola saldı, Chrysler Aspen Hybrid ilə, Ford Edge hybrid ilə yola düşdü. Bu əslində mesaj idi; BİZ DÜZGÜN YOLU BİLİRİK mesajı.
Mesaj aydındı, amma inandırıcıdır mı? Mən inanırdım əvvəllər, sonra keçən gün dayımla bu mövzunu xeyli müzakirə etdikdən sonra mənə aydın oldu ki, çox da asan deyil. Wagoner özü etiraf etmişdi ki, onlar avtosektordakı dəyişikliyin, müştəri tərcihlərinin inqilabının bu qədər sürətli olacağlını düşünməmişdilər. Elədir! Dünən sırf bu yazını yazmaqda mənə köməkçi olsun deyə Performance Center və başqa amerikan maşını satan salonlara baxdım. Misal üçün, Tahoenin kapotunun hündürlüyü mənim sinəmə çatır. Mühərrik 5.8, güc isə cəmi 380 idi səhv etmirəmsə. Escalade ondan da betər, 6.3 mühərrik, div boyda maşın və cəmi 403 at gücü. Xalqın maşını 1.4 mühərrikdən 175 at gücü alır indi. Tahoe kimi, Cadillac Escalade, Trailblazer və adını da bilmədiyim əndrabazi Amerikan divlərini görən kimi mən gün kimi aydın oldu ki, bunlar niyə batır. Siz də bircə dəfə baxsanız, aydın olar. İndi ortaya bir sual çıxır “Amerikanlar Yapon və ya Alman olsalar qurtaracaqlar mı?”. Bunun da cavabı əslində sadədir, yazı uzanmasın deyə mən heç şərh də yazmayacam, ancaq cavabı özünüz fikirləşin, istəsəniz mənə də deyin.
Bazardakı vəziyyətdən danışmıram, ilk olaraq öz vəziyyətimdən danışıram. Mən bir həftədir vaxt tapıb xəbər saytlarına da baxa bilmirəm. Təsəvvür edirsiniz bu nə deməkdir. Özün marketinglə məşğul olasan və xəbərləri oxuma imkanın olmaya. Bugün hiss etdim ki, mən heç bloguma girməmişəm və sırf buna görə nəsə çatışmazlıq da var. Blog rahatlama yeridir axı həm də. Əslində bu gərginliyin səbəblərindən biri də elə bazarın gərgin olmasıdır. Hamı harasa tələsir və indi müştəri uğrunda əsl mübarizə gedir. Az qala tək-tək rəqib müştərisi sayırıq. Ancaq, bu rəqabəti də, rəqibləri də qoyuram bir kənara və ağlıma gələn bəzi məsələləri açmaq istəyirəm. Daha doğrusu yenə də ürəyim biraz dolub və üyərimi boşaltmalıyam. Birinci dərd elə dil məsələsidir. Bugünə kimi ən az 5-6 dəfə Azərbaycan vətəndaşı olub, millətcə də Türk olan şəxlərdən qeyri-rəsmi məktubu ingilis dilində almışam. Uzun cümlə oldu? Qısası: Balam sən Azərbaycanlısan, mən də Azərbaycanlıyam. Sən mənə elektronik məktub yazırsansa, bunu niyə axı ingilis dilində yazırsan? Mən şəxsən utanaram yazmağa!!! Bir dəfə yazmışam, onda da sırf hirsimdən! Çatmır mənə, çatmır ki, bunu adam niyə edər? Bilən varsa yazsın mənə.
İkincisi isə sırf informasiya mübadilələri ilə əlaqəlidir. Şirkətlər, rəqibləri ilə paylaşmaqda heç bir problem olayan məlumatları paylaşmalıdır. Bunu mən demirəm, yeke-yeke marketing adamları deyir. Mən də təsdiqləyirəm. Bir də ki, adam gərək maksimum əlindən gələni etsin ki, rəqiblərlə yaxşı münasibət içində olsun. Buna çalışırıq, ancaq bəzən eləsi olur ki, inanın tutub boğmağı gəlir adamın. “Rəqib” sözü “düşmən”in sinonimi deyil. Ən azından biznesdə. Elələri var ki, heç başa da düşmür ki, hansı məlumatı rəqibə vermək olar ya yox, rəqibin heç bir dəfə də olsun qapısından girib çayını içməyib, hələ bir durub danışır da.
Şimdi arkadaşlar olay da garip, başlık da garip. Zaten garip olması benim yazıdan da belli, çünkü benim kullandığım dil de Türkçe, yani burda da bir gariplik var. Olay trajikomik veya belki de tam olarak trajik, komik falan da değil.
Dün gece arkdaşlarla uzun-uzun sohbetten sonra dağıldık odalara ve uyuduk. Sabah bir kalktık, daha doğrusu en son hırsızın odadan çıkmasını farkeden bir arkadaş uyandırdı, pantalonlarımız yok. Şimdi gülecek misin, ağlayacak mısın?:) Bizim arkadaş (o gece erken uyumuştu) daha doğru uyandırırken bizi "Akşam uyurken pantalonlarınızı koridorda mı soyundunuz?" diye sorunca zaten ilk gülmeler başladı. Bizim bu arkadaş biraz komik zaten, ama süperdir. Neyse..Panik içerisinde sadece iki dakika koşuşmanın ardından millet çalınan eşyalarını saymaya başladı işte. Benim laptop ve 3 ay düşündükten sonra zar-zor karar verip aldığım HTC PDA, diğer üç arkdaşın birer laptopu ve telefonu, bir tane arkadaşın da laptopu benim telefonun yanında çantada olduğu için çalınmamış ve sadece telefonu çalınmıştı. Yani toplam, 3 laptop ve 4 telefon. Artı bir arkdaşın 380 YTL, diğer arkadaşın 20 YTL ve en önemlisi de bir paket yeni kapağı açılmış Marlboro sigarası da çalınanlar listesinde.
Şimdi trajik tarafı zaten ortada, öğrencinin lapotopunun ve cebinde olan bütün parasının çalınması ne demek düşünün kendiniz. Bu hırsızlarda da hiç insaf yokmuş var ya...Mali tarafını boşverin, benim İstanbul ve onunla beraber bütün mazime ait resimler (arkadaşların da tabii), bütün belge ve notlar, bir arkadaşın bitirmek üzere olduğu tez ve.s gibi manevi tarafını düşünün olayın.
Şimdi olayın komik tarafı nedir derseniz, hepsini anlatamam tabii, çünkü zaten bütün gün güldük neredeyse, ama her halde en komik tarafı hırsızların bizim bir paket Marlboroyu "Yak lan bir enayi cigarası da içelim" diyerek içmesi ve bizim pantolonlarımızı bile başımızın ucundan alıp nasıl soyduklarını anlatarak gülmeleridir.
Özel notlar: * Olaydan sonra bir arkadaşı "sadakası kurtarmış" dedik. * Benim para cüzdanım rengi sırf televizyonun (TV-nin üstüne koymuştum cüzdanı, telefonu da onun üstüne) rengi ile aynı olduğu için çalınmamış. * Eşyası çalınan 4 kişinin 3'ü bu evde misafir, benim gibi.
İşte böyle...Bu da İstanbulda tezi savunarak mutlu şekilde dönmeye hazırlandığım son günlere ait son İstanbul hatırası. Yine mutluyuz tabii de...:):):):):)
Müdafiədən əvvəl heç nə yazmayacaqdım, amma bu müdafiə işi qeyri-müəyyən səbəblərə görə uzandığına görə indi yazıram. Yazmağa yenə də həvəsim yox idi. Ancaq, ikicə dəqiqə əvvəl gördüyüm bir şey məni balaca da olsa yazmağa vadar etdi. Günlüyə not düşüm dedim.
Məni yaxından tanıyan hamı və MAK-ın dəyərli istifadəçilərinin demək olar hamısı bilir ki, mən Azərbaycan Marketing Cəmiyyətinin iş görmədiyini, Rəhim müəllimin oradakı potensialı lazım olan kimi istifadə etməməsini, Cəmiyyətin varlığı ilə yoxluğunun cəmiyyətimiz üçün fərq etmədiyini iddia edirəm. Bu fikrimlə razı olan da var, olmayan da. Nə isə. İndicə girmişdim Azərbaycan Marketinq Cəmiyyətinin saytına. Orada yanda GÖRDÜYÜMÜZ İŞLƏR linkinə basdım, heç nə çıxmadı. Bom-boşdur həmin hissə. İndi mən düz deyirəm yoxsa səhv? Nəsə iş görsələr yazardılar da hər halda. Məni qınamayın!
Neçə gündür yazı yazmaq haqqında düşünürdüm. Ağlıma da bir neçə mövzu gəlmişdi. Amma, nə qədər çalışdımsa da, yaza bilmədim. İnşallah sabah axşam gedirəm İstanbula. Axır ki, müdafiə vaxtım gəldi çatdı. Müdafiə edə biləcəm ya yox, hələ onu da Allah bilir. Mən əlimdən gələni etdim, gerisi Allahın köməkliyi ilə yaxşı olar.
Burada başqa mövzuda yazı görə bilməməyinizin səbəbi də elə bu müdafiə məsələsidir. Onsuz da , uzun müddətdir məni hər şeydən yarım qoyan bu iş axır günlərdə lap işgəncə oldu. Stres, həyəcan və min dənə başqa iş olmağına baxmayaraq ancaq diplomu fikirləşmək məni az qala xəstə salıb. Təmirə ehtiyacım var.
İnşallah bir də müdafiədən sonra yazı yazacam . İstəyərdim ki, xoş hisslərlə yazım, müdafiə etmiş olmanın verdiyi xoş hisslərlə. Bəlkə də, ümumiyyətlə bu asan işdir, ancaq mənə o qədər çətin gəlir ki, fikirləşdikcə başım ağrıyır.
Belə...Görüşərik inşallah...Dualarınızı da əksik etməyin xahiş edirəm.
Yadımdan Çıxmışdı
Türkiye Cumhuriyeti arazisinde blogspot.com-a qadağa qoyulub. Halal olsun dünya hakimlerinin 1000 km gerisində qalan Türk hakimlərinə. Allah insaf versin! Mən heç istəsəm də, orada olanda nə bloga yazı yazı biləcəm, nə də yazılanları oxuya biləcəm. Doğurdan o qədər qəribə hadisələr baş verir ki, Türkiyədə özümü dağa-daşa vururam, amma yenə də mənə çatmır ki, çatmır.
Bu yazıyı özel olarak benim bloğum için Aygün İslamzade yazmıştır. Bloğumda hiç bu kadar güzel yazı olmamıştı.
Zevk almak ve zevk sahibi olmak kök itibarı ile aynı olsa bile bambaşka anlamlar içeriyor sanki. Aslında, belki de o kadar da farklı kavramlar değiller, örneğin bazen zevkli olmak zevk aldıklarımızın üst düzey olmasını ve ya en son moda olmasını anlatır. Fakat ortada bir sorun var, bu düzey ve modayı belirleyen kimler, bunları kim yönetiyor? Elbette insanlar, pazarlamayı kullanarak. Her günümüz, her yanımız pazarlama yoluyla renkleniyor, doğal halini kaybetmek pahasına olsa bile. Biz ya zevklerimize aldanıyor, ya zevklerimizi aldatıyoruz. Farklı olanlara ise ya deli gözüyle bakıyor, ya beyaz karga gözüyle bakıyoruz. Bazılarına “dahi” diyor, ama ardından da “bütün dahiler delidir” diyoruz. Biz pazarlamanın peşinden gidiyoruz, bazen ise kendimizi pazarlamanın hatırı için zevk aldıklarımızdan vazgeçmeyi göze alıyoruz. Bazen en doğal çiçek veya meyve kokusunu sevmemize rağmen en pahalı parfümleri seçeriz, giyside rahatlığımızı, seçimlerde bağımsızlığımızı kaybederiz. Hepsi de farklı olmak ve ya farklı olmamak, ama yine insanların belirlediği ölçülerden daha iyiye (bu da elbette nispidir ve en önemlisi de yine aynı ölçülere bağlıdır) doğru farklılaşmak adına. Her gün biraz daha sunileşen zevkimize inanıyoruz. Bazen bütün kuralları çiğneriz, ama zevk alacağımız için değil, bununla farklı olacağımızı âleme göstermek istediğimiz için. İşte bu da, Pazarlamanın bir çeşidi. Pazarlama, reklâm dört yanımız sarılı. Adımızı homo sapiensten değişip homo economicus koyuyorlar ve bizi kah iktisat kutusu, kah duygu küpü olduğumuza inandırmağa çalışıyorlar.
Hatta reklamın pazarlaması günümüzde daha önemli noktaya gelmektedir. Bunu Emmi ödülleri dağıtılırken ekranların en iyi “kötü adamı” Dexteri yüksek yerde görmek arzusuyla baktığımda yerine reklam dünyası hakkında “Mad Mad” dizisinin en yüksekte tutulmasını gördüğümde daha iyi anladım. Aynı zamanda bir kaç yıl önce Frederick Begbeder’in reklam dünyasını bütün çıplaklığı ve kabalığı ile ortaya koyduğu “99 frank” ve başarısı ispat ediyordu. Beynimizi pazarlamanın istifadesine vererek her gün biraz daha onun esiri oluyoruz.
Kaçacak yerimiz yok, bazıları Paco Underhill gibi uzun dönem gözlemler sonucu beynimize yol ararken, bazıları ise Arndt Traindl gibi başka kablolar bağlar. Sonuncu yöntem neuromarketing adı altında her geçen gün daha çok konuşulmakta. Neuromarketing’de kullanılan yöntemler daha çok magnit ensefalografisi ve ya elektroensefalografidir. Amaç neyronların aktivliyini kontrol etmektir. Bu yöntemle, duygusal motiflerin, kokunun, renklerin, hatta fiyat kağıtlarının beyinde ne gibi duygular yarattığını öğrenebiliriz. Neuromarketing, limbik sistemde, yani iki beyin arasındaki mesafede gördüklerimizin bilinçaltı değerlendirilmesine dayanır, fakat süreç çok uzundur ve sadece nerofizyoloji uzmanlarının anlayacağı kadar da karmaşıktır. Neuroaktivliğin beynin hangi yarım hissesinde yaranması önemlidir. Anladığım kadarıyla enseye yakın olması durumunda daha duygusal olunur. Bu arada, talamus, korteks, periferia sisteminin iş süreçlerini de unutmamak lazım. Bütün bunları tam kavramak için gidip bir dönem insan fiziolojisi okumak lazım, ondan dolayı da ben sonuçtan bahsetsem iyi olacak. Sonuçlar hakkında az önce adı geçen Alman Pazarlamacı Arndt Traindl’ın “Neuromarketing-Duyguların Görüntülenmesi” (NEUROMARKETING Die Innovative Visualisierung von Emotionen ) adlı kitabında okuyabilirsiniz. Aslında her gün karşılaştığımız reklamlar, bilboardlar, mağaza düzeni ve.b yerlerde bazı önemli noktaları görmek mümkündür. Örneğin, çocuk resimlerinin kadın bilinçaltına, kadın resimlerinin erkeğe olumlu etkisi bilinmektedir. Bunun dışında, reng seçme ve anlamada kadınların erkeklere oranda daha aktif olmasını neurofizyoloji ispat etmiş olsa bile, biz kendimiz de erkek parfümlerinin ve giyzilerinin siyah beyaz olmasından bunu anlarız. Kitapda dikkatimi çeken hususlardan biri de”smile” işaretlerinin en az gülümseyen bebek kadar satınalma sürecinde olumlu rol oynaması olmuştur. Yazar bu durumu uzun uzun meth etmiştir. Düşünüyorum da Azerbaycan için bu uygulanması çok zor olaydır, bizde fiyat kaüıtları bile sıkıntı ya. Diğer önemli husu da perakendecilikte LiM (Less is More) düzülüş modelidir. Bu daha çok ürünü teklif etme modelidir aslında, bir metre karede daha az ürün sergilemedir. Bu, MiL (Mass in Limits),yani bir metre karede daha çok mal yerleştirmeye göre %17 daha verimli düzülüş yöntemidir.
Buna benzer durumlar otomotiv sektörü ile ilgili de vardır, ama bu gibi sorularla lütfen Rüsteme:)
Geldik yazının sonuna, neuromarketing hakkında olan kitapta yazı yazma kurallarına yönelik bir şey yoktu, ama olsaydı eminim “çok uzatmayın, insanları yormayın” yazardılar.
Son cümlemiz de Arndt Traindl’ın “homo economicus ölmedi, çünkü o daha doğulmadı” olsun.
Bu yazını xüsusi olaraq mənim blogum üçün Aygün İslamzadə yazmışdır. Blogumda heç bu qədər gözəl yazı görməmişdim.
Zövq almaq və zövqlü olmaq kökləri bir olsa da, bəzən tam ayrı mənaları verir elə bil.. Əslində bəlkə də o dərəcədə fərqli deyillər, məsələn zövqlü olmaq zövq aldıqlarımızın yüksək səviyyədə olduğunu və ya son dəbə uymasını əks elətdirir. Amma arada bir problem görünür, bu səviyyə və dəb kim tərəfindən müəyyən olunur, kim idarə edir bütün bunları? Əlbəttə insanlar, marketinqi istifadə edərək. Hər günümüz, hər yanımız marketinq vasitəsilə rənglənir, təbii halını itirmək hesabına olsa da. Biz ya zövqümüzə aldanırıq, ya da zövqümüzü aldadırıq. Fərqlənənləri ya dəli hesab edirik, ya ağ qarğa kimi görürük. Bəzilərinə “dahi” adı veririk, amma dalınca da “bütün dahilər dəlidir” deməyi unutmuruq.Biz marketinqin axarına düşüb gedirik, bəzən isə öz marketinqimizin xətrinə zövq aldıqlarımızdan vaz keçməyi gözə alırıq. Bəzən ən təbii çiçək və meyvə iyini sevməyimizə baxmayaraq ən bahalı ətirlərdən istifadə edirik, geyimdə rahatlığımızı, seçimlərimizdə azadlığımızı itiririk. Hamısı da fərqlənməmək ya da fərqlənmək, amma insanların qoyduğu normativlərdən daha yaxşı( bu da əlbəttə nisbidi və ən əsası elə həmin normativlərdən sıx şəkildə asılıdır) tərəfə fərqlənmək adına. Hər gün bir az daha süniləşən zövqümüzə inanırıq. Bəzən bütün qaydaları pozuruq, amma zovq alacağımıza görə deyil, bununla fərqli olduğumuzu dünyaya göstərmək istədiyimiz üçün. Bir sözlə bu da marketinqin bir növü. Marketinq, reklam dörd yanımızı əhatə edir. Adımızı homo sapiensdən dəyişib homo economicus qoyurlar və bizi gah qənaət boxçası, gah da emosiya küpü olduğumuza inandırmağa çalışırlar. Hətta reklamın marketinqi günümüzdə daha vacib nöqtəyə gəlir. Bunu Emmi Mükafalandırma mərasiminə ekranın ən yaxşı-pis adamı Dexteri yüksək yerdə görmək arzusu ilə baxdığımda əvəzinə reklam dünyası haqqında “Mad Men” serialının mükafat əldə etdiyini gördüyümdə bir daha başa düşdüm. Eləcə bir neçə il əvvəl reklam dünyasının reallığını bütün çılpaqlığı və kobudluğu ilə ortaya qoyan Frederik Beqbederin “99 frankı” və qazandığı şöhrət bunu sübut edirdi. Beynimizi marketinqə alət kimi istifadəyə verərək hər gün daha da çox onun əsiri oluruq. Qaçacaq yerimiz yoxdur, kimisi aşağıdakı yazıda haqqında bəhs edilən Paco Underhill kimi müşahidələr əsasında beynimizə yol tapır, kimi isə Arndt Trayndl kimi başa naqillər bağlamaqla. Sonuncu üsul neyromarketinq adı alaraq günü- gündən daha da məşhurlaşır. Neyromarketinqdə istifadə edilən üsullar əsasən maqnit ensefaloqrafiyası və ya elektroensefaloqrafiyadır. Əsas məqsəd neyronların aktivliyinə nəzarət etməkdir. Bu üsullarla emosional motivlərin, iylərin, rənglərin, hətta qiymət yazılan kağızların beyində hansı emosiyalar yaratdığını öyrənmək olur. Neyromarketinq limbik sistemdə, yəni iki beyin yarımkürəsinin arasındakı məsafədə gördüklərimizin şüuraltı emosional qiymətləndirilməsinə əsaslanır, amma proses çox uzundur və yalnız neyrofizioloqların anlayacağı qədər mürəkkəbdir. Məsələn, neyroaktivliyin beynin hansı hissəsində yarandığı çox əhəmiyyətlidir. Başa düşdüyüm qədər gicgaha və ənsəyə yaxın müşahidə olunarsa daha emosional çalarlı hesab olunur. Arada talamus, korteks, periferiya sisteminin iş proseslərini unutmamaq lazımdı. Bütün bunları qavramaq üçün gedib bir kurs insan fiziologiyası öyrənmək lazımdır, ona görə nəticədən danışaq bir az. Nəticə haqqında geniş məlumatı bir az əvvəl haqqında söz açdığım alman marketoloqu Arndt Trayndlın “Neyromarketinq – emosiyaların vizualizasiyası” kitabında oxumaq olar. Amma gündəlik rast gəldiyimiz reklamlar, bilbordlar, dükan quruluşlarında və s.-də bəzi vacib məqamları görmək mümkündür. Məsələn, uşaq şəkillərinin qadın şüuraltısına, qadın şəkillərinin kişiyə müsbət təsiri açıq-aydın ortadadır. Bunlardan əlavə, rəngqəbul etmədə qadınların kişilərdən daha aktiv olduğunu neyrofiziologiya sübut etsə də, özümüz gündəlik həyatda rast gəldiyimiz kişi ətir və geyimləri reklamlarının ağ-qara verilməsindən başa düşmüşük. Kitabda rast gəldiyim maraqlı bir fakt bu idi ki, smaylik- gülümsəmə minimum gülümsəyən uşaq kimi satınalma prosesində müsbət təsir göstərir və müəllif qiymət kağızlarda smaylikdən istifadəni uzun-uzadı mədh edir. Düşünürəm, Azərbaycan üçün nəzərə alsaq ki, qiymət kağızı nadir hadisələr seriyasındandır, bu həqiqətən həyata keçirilməsi çətin haldır. Diqqətimi cəlb edən bir məsələ də pərakəndə satışda Less is More(LİM) düzülüş modelidir. Düzülüş dedikdə, məncə prosesi tam əhatə etmək mümkün deyil, daha çox təklif modeli uyğun gəlir. Belə ki, Mass in Limits, yəni bir kvadrat metrdə daha çox mal düzmək əvəzinə az modellə bir xeyli yüksək nəticə əldə etmək mümkün olduğundan bəhs edilir. Dəfələrlə həyata keçirilmiş eksperiment 17%-ə kimi arta bilən satışların real olduğunu göstərib.
Bir buna bənzər proses avtomobil sektorunda da var, amma bu suallarla Rüstəmə;)
Gəldik yazının da sonuna, neyromarketinq haqqında kitabda yazı qaydaları haqqında heç nə yox idi, amma əminəmyazmış olsaydılar –“çox uzatmayın, insanları yormayın” məsləhətini verərdilər..
Yazını Arndt Trayndlın “homo economicus ölməyib, çünki o heç doğulmayıb” sözləri ilə bitirmək istəyirəm.
Paco Underhill-in “Why We Buy” kitabi haqqında Ruxsara xanımdan, daha sonra isə Vüsaldan çox təriflər eşitdim. Əvvəl Ruxsara xanım kitabı alıb oxumuşdu, daha sonra onun təbliğatı ilə Vüsal oxudu, sonra da Vüsalın tərifi ilə mən. Əvvəla kitabın sahibi Ruxsara xanıma çox təşəkkürlər. Kitab yaxşı kitabdır və faydalıdır. Ancaq, elə burdan Vüsal və Ruxsara xanımla mübahisə açıram ki, bu kitabın bugünə kimi yazılan merchandising kitablarından ciddi fərqi yoxdur (mübahisə açmaq məsələsinə görə inanıram ki, nə Ruxsara xanım, nə də Vüsal inciməyəcək, çünki, bu sadəcə kitabın müzakirəsidir və bloglar da bu tipli müzakirə üçün əladır).
İndi bu yerdə adama deyərlər “balam, bugünə qədər neçə dənə merchandising haqqında kitab oxumusan ki, belə müqaisə edirsən?”. Konkret kitab oxumamışam, ancaq məqalələr və araşdırmalar oxumuşam. Kitabı isə ona görə normal, çox da qeyri-adi tərəfi olmayan, çox sayıda kitaba bərabər səviyyədə qiymətləndirirəm ki, bu kitabda mən oxuduqlarımdan fərqli nəsə yazılmamışdı. Üç-dörd fərqli taktikadan başqa, konsept, idea, məna baxımından özünəməxsus heçnə yoxdur kitabda.
Mağazalarda mal düzülüşü və bununla əlaqədar irəli sürülənlər isə, ya tamamən daha əvvəl yazılan elmi araşdirmaların nəticələrinə dayanır, ya da yazarın çox kiçik müşahidələrinə ki, çoxu da bu işin içərisində olanların çoxunun bildiyi şeylərdir. Bilirlərsə bəs niyə etmirlər? Etmirlər, çünki nəsə bildikləri bir şey də var. Ola bilər ki, səhv bildikləri də var.
Digər vacib məsələ isə, kitabın çox uzun və sıxıcı olmasıdır. Kitabda irəli sürülən təklifləri və bilinməyən məqamları alt-alta düzsən 30-40 səhifə çıxar ki, bunu oxuyub maddələrlə yadda saxlamaq da asan olar, maraqla oxumaq da. Underhill-in boş və mənasız iki səhifəlik girişlərini oxumaq sıxır insanı.
Kitabı oxumağı məsləhət görərdim mi?Əgər merchandising haqqında bugünə kimi heçnə oxumamısınızsa, bəli məsləhət görürəm. Oxumusunuzsa, başqa şey tapın oxuyun.
Əlləm qəlləm mallarla doludur bu bazar. Əlləm qəlləm adamlar çox olduğuna görədir hamısı. Axtarmaqdan yoruldum, amma Azərbaycan süd məhsulları bazarı haqqında ciddi heç bir məlumat əldə edə bilmədim. ANS-in jurnalistlərinin “araşdırma” dedikləri bir xəbəri tapanda lap sevindim ki, “tapdım”. Amma, təəssüf!
Azərbaycan süd məhsulları bazarında yerli xırda istehsalçılar ilə yanaşı idxal məhsullar da çoxdur. Ancaq, bazarda həddindən artıq vaxtı keçmiş məhsullar və inanılmaz dərəcədə çox saxta məhsullar var. Xarici marka adı altında yerli istehsallar isə yenə də çoxdur. Burada ad ona görə çəkə bilmirəm ki, cəmi-cümlətanı bir dənə mənbə tapmışam adları çəkən, ona da gərək incələyəm sonra inanam. Azərsunun “rus yağı” adı altında bazarı yağla doldurması kimi, rus südü, danimarka smetanı, türk kremi, rus kəsmiyi və.s bazarda baş alıb gedir.
Bir nəfər işi yaxşı bilən, çox dəyərli dostumun dediyinə görə yerli istehsalçıların arasında da toz südü təzə süd adı ilə bazara təqdim edən çoxdur. PAL SÜD, Lənkəranlıların artıq haqqında hekəyələr də uydurduğu (Bilirsiniz, markalar haqqında uydurma və ya gerçək çox hekəyələr yayılır. Hətta bunun haqqında 2-3 yaxşı ad çıxarmış kitablar da var. Eləcə də, insanlar haqqında bu tipli hekayələr var. Mübariz bəy haqqında 2-3 hekayə var idi. İndi də Z.Tağıyev hekayələrinin “Mübariz” variantı çıxıb) Mübariz bəyin “inək südü”satan şirkətlərindəndir. İnanırıq.
Azersun Holding də ferma açır. Daha doğrusu özü süd sağıb, özü qutulaşdırıb, özü də satacaq. Mən şəxsən buna sevinənlərdənəm. Müzəffər məni əmin etdikdən sonra ki, Azersunun çaylarında heç bir qatqı maddəsi yoxdur və rəng qatılmır, mən inanıram ki, süd məhsulları da yaxşı olacaq. Ən əsası isə bazara “MÖCÜZƏ”lər çıxaran Azersun, indi bazarda olan cəmi 50-60 çeşid məhsul sayısının 90-100-ə çıxaracaq. Azersuna nə var, istehsal dərdi yoxdur ki, “sınama yanılma” üsulu ilə istehsal edir. “Tutar qatıq, tutmaz ayran”. Azersun da bazara təzə qatıq çıxardacaq, tutmasa da ayran kimi satar, nə dəxli var, əlində qalası deyil ki.
Bu qatıq məsələsi çox təhlükəli oldu, mən yazını bitirsəm yaxşıdır.
Neçə gündür İstanbuldayam. Bakıda hava isti idi deyə yola çıxanda heç İstanbulda hava məlumatlarına baxmaq yadıma düşmədi. Aeroportdan çıxdım ki, əla yağış yağır. Yağış əladır, amma mən qısaqol geyimdə üşüyürdüm. Yolda da, metro texniki problemə görə bizim evin yanına qədər getmədi. Bir stansiya əvvəl düşməli oldum, halbuki getsə, metro düz evimizin yanına qədər gedir. Taksilər də hamısı dolu (Ayrı vaxt hamısı ağlayır). Bir neçə yüz metr yağış altında getməli oldum və islandım. Səhərisi işlərimi biraz yoluna qoyan kimi düşdüm Alışveriş Merkezlerinin canına. Gödəkçə axtarmaqdan mənim dizlərim qırıldı, ama istədiyimi tapa bilmədim ki, bilmədim. Yazının məğzi mənim üşüməyim deyil əlbəttə. Adama deyərlər “balam sənin üşüməyindən bizə nə?”. Yazımın girişi budur ki, bu il bazarda fərqlənən marka sayısı çox azdır. Xüsusən də yerli istehsalçılar arasında nisbətən fərqlənməyi bacaran KOTONdur, vəssalam. Colin”s-də işlədiyinə görə bəlkə də bizim Elçin bu məsləyə bir açıqlıq da gətirə bilər. Təşrif buyursa sevinərəm. Xarici markalardan isə fərqlənənlər var əlbəttə. Gödəkçəni birtəhər tapdım axır ki, adam üşüyəndə nə olsa tapıb alır. Ancaq, inanın ki, mən bu boyda İstanbulda jean tapıb ala bilmədim. Nəinki mən, hətta məndən çox daha sportif geyinən dostum da tapa bilmədi, çünki bu ilin modu o qədər əcaib-qəraibdir ki, mənim kimilər üçün mal tapılmır. Bu üşüyən və paltar axtaran vaxtlarımda da Paco Underhill-in “WHY WE BUY” kitabını oxuyurdum. Hələ də bitirməmişəm hərçənd. Paco Underhill-in kitabında çox xoşuma gələn 5-10 məqamdan biri isə elə bu vaxtlarda mağazalarda oturacaqların olması, işarətlərin qoyulması, toxuna bilmə və.s kimi bəzi mövzular haqqında yazdıqları idi. Underhill deyir ki, qadınların alışveriş etdikləri yerlərdə oturacaqlar olmalıdır ki, kişilər rahat otursun. Düz deyir. Eyni zamanda ümumiyyətlə oturacaqlar olmalıdır. Biz üç nəfər birlikdə gəzirdik. (Qadın işi ilə məşğul idik.Underhill-ə görə alışveriş qadın işidir). Sırf digərləri ayaqda qalıb yorulmasınlar deyə rahat-rahat baxa bilmirdik heç birimiz. Bax buna görə kitabda çox düzgün qeyd olunub ki, oturacaqlar olmalıdır. Mağazaların içərisinə mən bu kitabı oxuduğum üçün xüsusi olaraq baxırdım, görüm oxuduqlarımla gördüklərimi müqisə üçün nələr tapıram. Onu gördüm ki, alışveriş mərkəzlərinin içərisində kifayət qədər oturmağa yer yoxdur. Bunu əlbəttə bilinçli olaraq ediblər, guya ki, insanlar oturmağa ancaq kafelerdə yer tapıb orada oturacaqlar. Əlbəttə, bunun təsiri olur. Ancaq, otura bilmədiyi üçün yorğun düşən insanlar satın alma davranışlarında tələsəkənlik və diqqətsizlik göstərirlər. Almaq istədikləri şeyi də, təxirə salırlar. Digər problem isə dəyişmə otaqlarının azlığıdır. Vakko, DS, Daniel Hecther, Pierre Cardin kimi markaları demirəm, onların onsuz da müştərisi az olur (ama saz olur). KOTON, RODI, Colin`s və.s kimi markaların kabin sayısını niyə düzgün hesablamaması isə mənə çatmadı açığı. Baxın heç şişirtmirəm, biz üçümüz cəmdə ən az 6-7 malı almaq istədik, ancaq sırf dəyişmə otaqlarında sıra olduğuna görə attıq yerinə. Bu yazını çox uzatmıram, bu elə bir-iki günlük xırda məsələlərdir. Paco Underhill-in kitabına isə təkrar qayıdacam. Özümün də şərh və mülahizələrimlə birlikdə.
Köhnə vərdişə davam. Daha doğrusu, girişsiz mövzuya başlamaq vərdişinə. Buna da “vərdiş” demək olmaz, əslində bu qabiliyyətsizlikdir.
Vüsalın Bakıda keçirdiyi iki ayın nəticələri və Ruxsara xanımın araşdırma nəticələrinə dayanaraq qələmə aldığı yazını oxuduqdan sonra mən də çox əvvəllər toxunduğum Ağızdan Ağıza Marketing (WOMM) mövzusuna təkrar geniş girmək istədim. Əvvəla niyə “Ağızdan Ağıza Yayılma” yox, “Ağızdan Ağıza Marketing”? Çünki, birincisi hadisənin əslində nəticədən bir əvvəlki mərhələsidir, ikincisi isə hadisənin bütünüdür. Yəni, müxtəlif marketing fəaliyyətləri sonrasında yayılma baş verir ki, bu da ya satış artımına, ya da satış azalmasına səbəb olur. Qeyd etdiyimiz fəaliyyətlər bütünü isə Ağızdan ağıza Marketing fəaliyyətidir.
BuWOMM-u ilk ortalığa atıb rəsmiləşdirən adam, Silvermana görə WOMM-un işləməsi üçün ilk növbədə məhsulun haqqında danışmağa dəyər olması şərtdir. Yəni, əslində bütün proses bildiyimiz klassik müştəri ehtiyaclarını öyrənmə prosesi ilə başlayır. Mənim yazının məqsədi Ağızdan Ağıza Marketing-in nə olduğunu izah etmək olmadığı üçün detallar haqqında yazmıram. Mövzumun əsas məqsədi hamımızın “Azərbaycanda ən yaxşı işləyən WOMM-dur, ancaq bunu hələ yaxşı istifadə edən yoxdur” sözünə izah gətirməkdir. Bütün dünyada olduğü kimi bizdə də yaygındır. Özü də elə fikirləşməyin ki, bütün dünya ilə Azərbaycan arasında AAM-in təsiri baxımından fərq çoxdur. Hətta, mən inanıram ki, analizlərini etsək ortaya ciddi fərq olmadığı çıxar. Bir çoxlarına görə Azərbaycanda nisbətən də olsa çox yayılmasının əsas səbəbi Şərq xalqlarına xas olan ünsiyyət faktoru durur (Shared Foldersə aiddir). Razıyam, ancaq bu faktorlar arasında bir faktordur. Ağızdan Ağıza Marketing-in təsirinin çox olmasında və Azərbaycanda bunun daha çox özünü biruzə verməsində 4 əsas səbəb var;
1-Məhsul, istehsalçı, mesaj və informasiyanın bolluğu
2-İstehlakçıların savadsızlığı
3-Təcrübəyə inamın, yazılana inamdan çox olması-Risk
4-İnsanların ünsiyyət qurma xarakteri
Birinci maddə ilə əlaqəli mənim çox əvvəllər Zeynep Özata ilə qarşılıqlı müzakirə etdiyimiz yazım var idi. İndi çox qısa da olsa yenə toxunmaq istəyirəm. Bunu bir misalla izah edək; TV almaq istəyən adam çıxır əlaqədar mağazalara baxır. Samsung, Sony, Panasonic, Grundig, LG, Beko, Vestel, Sanyo, Philips var mağazalarda. Üstəlik, eyni markanın fərqli ölkələrdə istehsal edilənləri var. Müştəri bununla əlaqəli yüz reklam mesajı eşidib. Hər kanalda bir mesaj. Çaşır qalır müştəri. Xarakterisitikasını da, çox yaxşı bilmir və ona görə də hansı haqqında tərifli söz eşitsə onu alır. Hələ çoxu da, satıcıdan soruşur. Satıcı da, “məsləhətdi” deyir.
İkinci maddədə yazdığım istehlakçının savadsızlığı əslində bir başa birinci maddəni doğurur ki, bu bizim Azərbaycanda AAM-in Qərb ölkələrinə nisbətdə biraz çox yayılmasının əsas səbəbidir. İnsanlarımızın əksəriyyəti (bütün məqalə boyu cəm şəkildə hallandırılanlar “əksəriyyət”i yansıdır “hamı”nı deyil) savadsızdır və bundan da böyük bəla, əksəriyyəti öz ehtiyacını heç bilmir. Kiməsə baxır və edir. TV almaq istəyən öz ehtiyacının 54 düym olduğunu fikirləşmir, qonuşunun TV-sinin eynisinə sahib olmaq istəyir. Ən əsası da, bilənlərin o TV-nin passportunda yazılan məlumatları oxuyub başa düşəcək savadı yoxdur. Ona görə də, kimdən nə eşitsə onu edir. Bu arada onu qeyd edim ki, Ağızdan Ağıza Marketing təkcə səslər vasitəsilə ortaya çıxmır, bloglar, forumlar və.s bir vasitədir eyni zamanda.
Üçüncü maddədə qeyd etdiyimiz faktor birbaşa qorxular və risklə bağlıdır. Müştərinin çox sınaq aparmaq imkanı yoxdur. Tutalım, 30 min AZN məbləğində avtomobil almağa gücü çatır və tutalım ki, bu müştərimiz qeyd etdiyimiz savadsız müştərilərdən də deyil, ethiyacını bilməyənlərdən də. Ancaq, o avtomobillər haqqında tam bilgi sahibi deyil ki, bu da normaldır. Avtomobili də bugün alıb sabah satası deyil, ən azından iki günə 3 min AZN itirmək istəmir. Ona görə də, ən sakit yolu seçir-dost tanış məsləhəti. Az qala sıfıra bərabər risk.
Axırıncı maddə isə, Azərbaycan və bütün Şərq ölkələri üçün xarakteristik olan (bu fikri məndən əvvəl bloglarda Shared Folders yazmışdı) ünsiyyət qurma vərdişləridir. Daha doğrusu bu vərdiş deyil, xüsusiyyətdir. İnsanlar çox ünsiyyətdə olurlar və yaşadıqlarını paylaşırlar. Beşimiz bir araya gələnədə girmədiyimiz söhbət qalmır və beşimiz hər gün fərqli beş nəfərlə ünsiyyətə giririk. Böyük sürətlə yayılma.
“Azərbaycanda istifadə etmirlər” kimi bir ifadə işlədilir çox vaxt. Razıyam. Sistematik istifadə edən çox azdır. Ancaq, yaddan çıxarmayaq ki, Ağızdan Ağıza Marketing durduğu yerdə başlamır. Başlamasına səbəb olan hansısa faktor olur. Kimlərsə bilərək və ya bilməyərək bunu edir. Sistematik başladanlara isə nümunələr tapmaq olar.
Bir də bunun tərs tərəfi var, “adın çıxınca, canın çıxsın” !!!
İşdə tez-tez nəyisə uzun müzakirəyə açırıq və qərar verməli oluruq, daha doğrusu hər hansı problemə həll yolu axtarırıq. Hərçənd on gündür Santa Fe başımıza oyun açır, nə ediriksə istədiyimiz alınmır, ama çox vaxt pis-yaxşı qərara gələ bilirik. Hamısında da, bir yazı lövhəsi, flamaster və bizim iştirakımız olur. Fikirləşirik, deyirik, arada qışqırırıq, yazırıq, silirik, axırda lövhədə bir dənə cümlə və ya axtardığımız sözlər qalır. Bunun adına da beyin fırtınası deyirik. Elə bu günlərdə ehtiyac olduğu üçün başqa bir variant axtarmağa başladım və brainwriting metodu ilə yaxından tanış oldum. 1970-ci illərdən etibarən ədəbiyyata, ən əsası isə biznes aləmində brainwriting sözü girdi. Brainwriting sadə dildə desək insanların fikirlərini səsli ifadə etmək yerinə, səssiz və hətta bəzən gizli şəkildə yazmağının adı idi. Bunun ortaya çıxmasında isə iki əsas səbəb var idi;1- İnsanların hamısı səsli-küylü şəraitdə fikirləşə bilmir, fikirləşənlərin bəziləri isə fikirlərini ifadə edə bilmir, 2- Yazılan fikirlər görsənir, görünən fikir isə daha çox fikir gətirir (brainstormingdə də yazılır, ancaq fərq ondadır ki, burada hər şey yazılır, bəyənilənlər deyil)
Əlbəttə ki, brainwriting ortaya çıxdıqdan sonra tədricən praktikada müxtəlif metodlar tətbiq edilməyə başlandı. Bunlar arasında ən maraqlı və effektiv olanlardan biri Brainwriting 6-3-5 metodu idi; 6 nəfər, 3 idea, 5 dəqiqə.
Yuxarıda gördüyümüz cədvəli hər bir iştirakçıya veririk. Hamı problemi özünün başa düşdüyü kimi yazır və ilk sıraya özünün ilk üç ideasını beş dəqiqə ərzində yazır, sonra ötürür yanındakına. Beləcə 6 cədvəl hərəsində 18 idea ilə yığılır masanin üstünə, cəm 118 həll təklifindən ibarətdir. Bunun içərisindən isə biri seçiləcək.
İkinci maraqlı metod isə İdea galleriyasıdır. Burada 6 böyük kağız asılıb, hər bir kağızın üstündə də problem (6 misal üçün yazdım mən, 10 da yaza bilərsiniz, 1 də, ancaq bunun maksimumu 10 ədəddir). Kağızların əslində ofisin kənarında (məsələn Marketingin otağında yox, koridorda) asılmağı daha məsləhətlidir. İnsanlar ortalıqda gəzirlər, heç bir şey danışmırlar, ağıllarına fikir gəldikcə kağızlara yazırlar. Toplanan fikirlər isə yenə səsli-küylü müzakirəyə çıxarılmır, brainwriting davam edir.
Mən burada uzun-uzun metodlardan yazmayacam. Bu kimin işinə necə yarayırsa, elə də tətbiq edər. İnternetdə bu haqda çox sayıda məlumat tapmaq mümkündür. Clustering Brainwriting, Brainwriting Game, Idea Card Brainwriting, Constrained Brainwriting kimi ifadələr sizi bütün metodlara götürər.
Öyrəndiklərimi paylaşa bildiyim heç kim yox idi ətrafımda. Nə divarlara danışa bimirdim, nə divanlara. Sonra birgün yazmağı öyrəndim, qaralamağı daha doğrusu. İlk dəfə yazıb, ürəyimi boşaldanda isə AZƏRBAYCANIN İLK MARKETING BLOGU çıxdı ortaya.
